वीरगञ्जमा कोरोना महामारीले देशको प्रभाव

वीरगञ्जबाट रक्सौलस्थित भारतीय आयल कर्पोरेसनको डिपोमा पुगेर दैनिक ७० देखि १०० वटा ट्यांकरले पेट्रोलियम लिएर आउँछन् ।
तर पछिल्लो समय वीरगञ्जमा कोरोना भाइरस (कोभिड–१९) को संक्रमण बढ्दो छ । यसले देशकै लाइफलाइनमा चुनौती थपिँदै गएको नेपाल आयल निगमको अमलेखगञ्ज डिपोका प्रमुख भरत रेग्मी बताउँछन् ।
अहिले वीरगञ्जबाट सयौं गाडी काठमाडौंलगायत देशभरका शहरमा आइरहेका छन् । त्यसरी आउने गाडीका चालक, सहचालक र यात्रुसँगै कोरोना फैलने जोखिम उच्च छ । भारतको बिहारसँग जोडिएको वीरगञ्जमा महामारी समुदायस्तरमा फैलिन थालेको विज्ञहरुले बताउँछन् ।
वीरगञ्ज महामारीमा जेलिँदाको असर देशको समग्र अर्थतन्त्रमा पर्नसक्ने नेपाल चेम्बर अफ कमर्सका अध्यक्ष राजेशकाजी श्रेष्ठ बताउँछन् । कोरोना फैलिन नदिन व्यवसायिक जगतले वीरगञ्जबाट हुने आयात र ढुवानी कम गर्न थालेको उनले बताए ।
भारतबाट स्थलमार्ग हुँदै नेपाल पस्ने सबभन्दा सहज नाका हो, वीरगञ्ज । त्यसैले यसलाई नेपालको ‘प्रवेशद्वार’ पनि भनिन्छ । वीरगञ्ज सर्वसाधारणको आवतजावतमा मात्र होइन, अन्तर देशीय ब्यापारका हिसावले पनि मुख्य नाका हो । यो सहजताले बीरगञ्जलाई नेपालको प्रमुख औद्योगिक–व्यापारिक शहर बनाएको छ ।
वीरगञ्ज अर्थतन्त्रसँग यसरी जोडिएको छ कि त्यहाँ हुने हरेक घटनाले काठमाडौंलाई तरंगीत पार्नेगरेको छ । भारतीय नाकाबन्दीका बेला अन्य नाकाबाट सहज आयात भइरहँदा पनि वीरगञ्जको अवरोधले अर्थतन्त्रमा पारेको प्रभावले त्यसलाई प्रष्ट गर्छ ।
वीरगञ्जमा हुने समस्याले देशभरकै आर्थिक गतिविधिमा शिथिलता ल्याउने अर्को अवस्था पनि छ । नेपालमा लकडाउन खुकुलो भएसंगै आर्थिक गतिविधि बढ्न थालेको छ । आयातमा आधारित अर्थतन्त्र भएकाले बजारमा गतिविधि बढेपछि त्यसको चाप वीरगञ्जमा पर्छ । यसलाई तथ्यांकले नै पुष्टि गर्छ ।
नेपालले गर्ने कुल आयातको ४८ प्रतिशत कारोबार वीरगञ्ज नाका भएर हुन्छ । गत आर्थिक वर्ष २०७६/०७७ मा भएका कुल आयातमध्ये ४८.२१ प्रतिशत समान वीरगञ्ज नाका भएरै भित्रिए ।
गत आवमा वीरगञ्ज भन्सार कार्यालयबाट ३४.३७ अर्थात् ४ खर्ब ११ अर्ब बराबरको सामान आयात भएको थियो । त्यस्तै, वीरगञ्जको सुख्खा बन्दरगाहबाट १ खर्ब ६५ अर्ब बराबरको १३.८४ प्रतिशत आयात भयो । गत वर्षको ५ खर्ब ७७ अर्बको आयात ब्यापार वीरगञ्जबाटै भएको थियो
नेपालको निर्यात ब्यापारमा पनि वीरगञ्ज नाकाको हिस्सा अरुको भन्दा बढी छ । कुल निर्यातमध्ये ३५.३४ प्रतिशत वस्तु वीरगञ्ज भएरै भारतलगायतका अरु देश पुग्छन् । गत वर्ष वीरगञ्जबाट ३४ अर्ब ५३ करोड रुपैयाँ बराबरको वस्तु निर्यात भएका थिए ।
लकडाउन खुकुलिएपछि आयात बढ्न थालेको छ । भारतबाट समान बोकेर आउने ट्रकहरुको आवत–जावत बढेको छ । वीरगञ्जबाट काठमाडौं र अन्य शहरहरुमा सामान पुर्‍याउने क्रम पनि बाक्लिन थालेको छ ।
निजी सवारी साधनमा वीरगञ्ज आउजाउ गर्ने, वीरगञ्ज भन्सारमा अड्किएका समान छुटाउन जाने क्रम पनि बढेकै छ । वीरगञ्जमा नेपाल र भारत दुवैतिरका भन्सार एजेन्टहरुको सक्रियता बढेको छ । यी सबै कारणले गर्दा वीरगञ्जमा हुने गतिविधि सीधै अन्य शहरहरुसँग जोडिन पुग्छन् ।
पेट्रोलियम पदार्थ आयातमा वीरगञ्ज नाकाको हिस्सा ५० प्रतिशत भन्दा बढी छ । सबभन्दा धेरै पेट्रोलियम पदार्थ खपत गर्ने काठमाडौंमा वीरगञ्ज भएरै तेल आइपुग्छ । वीरगञ्जसँग सडक सम्पर्क टुटेको एक दुई दिनमै काठमाडौंमा पेट्रोलियमको हाहाकार सुरु भइहाल्छ ।
पेट्रोलियम पदार्थ मात्रै हैन, सवारी साधन तथा पाटपूर्जा, खाद्य पदार्थ, पत्थर कोइला, फलाम, पाइप, सिमेन्ट क्लिंकर, तयारी कपडा, औद्योगिक मेसिनरी र कच्चा पदार्थ पनि वीरगञ्ज नाकाबाटै बढी आयात हुन्छ ।
यसैगरी फुड सप्लिमेन्ट, स्पोर्ट सुज (सेन्थेटिक सुज), जुस जाम, खुदो, आल्मुनियम छड/डण्डी, जमोठ कपडा, हाते झोलालगायत सामान यहाँबाट बढी निर्यात हुन्छन् ।
कोलकात्ता बन्दरगाह नजिक पर्ने भएकोले काठमाडौं, पोखरा, हेटौंडा, भरतपुरदेखि मध्य तराई र पहाडी क्षेत्रका सहरमा सामान पैठारी गर्नका लागि वीरगञ्ज नाका सहज मानिन्छ । वैदेशिक व्यापारका लागि नेपालले प्रयोग गर्ने समुद्री बन्दरगाह कोलकाता र विशाखापटनम हुन् ।
नेपालबाट हुने निर्यातको ठूलो हिस्सा पनि वीरगञ्ज क्षेत्रकै उत्पादनले ओगटेका छन् । कुल औद्योगिक लगानीको ५० देखि ६० प्रतिशत हिस्सा वीरगञ्ज क्षेत्रले नै समेट्ने स्थानीय उद्योगी– व्यवसायीहरु बताउँछन् ।
वीरगञ्जका उद्योगहरु नेपाली बजारमा सयौं खालका उत्पादन पठाउँछन् । ती सामान बठाउँदा लोड, अनलोड, ढुवानी र वितरणसम्मका विभिन्न प्रक्रियामा मानवीय शक्ति प्रयोग गर्नुपर्ने अवस्थाले वीरगञ्जमा फैलिएको कोरोना संक्रमणको जोखिम देशभर बढेको छ ।
वीरगञ्ज महानगरपालिकाका मेयर विजय सरावगीलाई गत साता उनी काठमाडौं आएको बेला नै कोरोना संक्रमण भएको थियो । बारा–पर्सा औद्योगिक करिडोरका उद्योगहरुमा धेरैजसो भारतीय कामदार रहेकाले आफुखुशी सीमा वारपार आवत–जावतको अवस्था पनि छ ।
केही दिनअघि जगदम्बा इन्टरप्राइजेजका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत (सीईओ)को कोरोना संक्रमणबाटै निधन हुनु र त्यहाँ कार्यरत अन्य कामदारमा पनि कोरोना भेटिनुले उद्योगहरुमा उत्पादनकै चरणदेखि जोखिम उच्च रहेको स्पष्ट गरेको छ । अनलाईन खबर